INTERVIEW - "We moeten nauwer samenwerken met onze Europese partners", zegt een Japanse veiligheidsexpert

De geopolitieke spanningen in Oost-Azië nemen toe en de diplomatieke bewegingsruimte van Japan wordt steeds kleiner. De regering van premier Shigeru Ishiba probeert nu de dialoog met Beijing te herstellen en tegelijkertijd de belangrijke alliantie met de Verenigde Staten in stand te houden. Nu Donald Trump de nieuwe president van de VS is, kan dit een uitdaging worden.

Chisako Masuo is hoogleraar aan de Kyushu-universiteit in Fukuoka. Zij is een van de belangrijkste Japanse experts op het gebied van maritieme veiligheid en Aziatische geopolitiek. Ze legt uit hoe Japan omgaat met de geopolitieke machtsstrijd tussen China en de Verenigde Staten.

Japan is de grootste bondgenoot van de Verenigde Staten in Azië. De VS voert een harde lijn tegenover China. Nu probeert Japan de betrekkingen met China te verbeteren. Hoe past dit bij elkaar, mevrouw Chisako?

Dit is een grote uitdaging voor Japan. Onze doelstellingen ten aanzien van China verschillen aanzienlijk van die van de Verenigde Staten. Terwijl de Verenigde Staten zich richten op het behouden van hun wereldwijde dominantie, heeft Japan geen dergelijke ambities. Wij willen gewoon de vrede bewaren, maar niet op de voorwaarden van China.

Welke rol speelt internationale samenwerking hierbij?

Internationale samenwerking is altijd belangrijk geweest voor Japan. Het gaat hierbij niet alleen om morele overwegingen. Om economisch en militair sterk te zijn, hebben we een op regels gebaseerde orde nodig. Om onze defensie-industrie in stand te houden, hebben we internationale markten en samenwerkingspartners nodig.

Trump voert een handelsoorlog en wil gebieden als Groenland en het Panamakanaal overnemen. Is dit een probleem voor Japan?

Wij zullen steeds vaker te maken krijgen met tegenstrijdigheden in ons buitenlands beleid. Terwijl wij China bekritiseren omdat het de op regels gebaseerde internationale orde ondermijnt, doet Trump hetzelfde. Voor ons is dit een kwestie van evenwicht: we moeten de Verenigde Staten blijven steunen en we hebben hun aanwezigheid in deze regio nodig. Wij kunnen de Amerikaanse wereldwijde strategie echter niet volledig steunen, vooral niet met betrekking tot Oekraïne of Gaza.

Japan voelt zich steeds meer bedreigd door China. Waarom?

China bewapent zijn leger in rap tempo en breidt tegelijkertijd zijn claims in de Oost-Chinese Zee, Taiwan en de Zuid-Chinese Zee uit. Deze gebieden zijn belangrijk voor ons omdat onze belangrijke scheepvaartroutes er doorheen lopen. China maakt gebruik van een uitgebreide grijze zonestrategie.

Wat verstaat u onder de grijze zone-strategie?

Hiermee wordt militair en agressief gedrag bedoeld, zonder dat het volledig oorlogszuchtig is. In het geval van Japan gebeurt dit in de Oost-Chinese Zee en op de Senkaku-eilanden.

Hoe oefent China precies militaire druk uit?

Ten eerste voert China militaire activiteiten uit rondom Japan, soms samen met Rusland. Aan de andere kant zet Peking steeds vaker zijn kustwacht in om zijn aanwezigheid op de Senkaku-eilanden te demonstreren. Zijn kustwachtschepen zijn groter dan de onze en uitgerust met kanonnen. Ze komen regelmatig onze territoriale wateren binnen. Ongeveer vijf jaar geleden begonnen ze Japanse vissers te verjagen. Tegelijkertijd zien we dat China via sociale media en andere middelen probeert onze samenleving binnen te dringen.

Waarom doet China dit?

China wil de centrale positie herwinnen die het volgens hen verdient. De Chinese leiders zijn er niet op uit een Chinees imperium op te bouwen. Zij is echter van mening dat China de leidende macht onder de Aziatische landen zou moeten zijn.

Hoe wil ze dat bereiken?

Ze heeft een geavanceerde marinestrategie ontwikkeld. Peking wil de controle krijgen over de zogenaamde eerste eilandengroep, die zich uitstrekt van Japan via Taiwan tot aan de Filipijnen en de vrije toegang van China tot de Stille en Indische Oceaan beperkt. Hieronder vallen ook de aanspraken op de gehele Zuid-Chinese Zee, gemarkeerd door de zogenaamde negen-streepjeslijn. Maar het is belangrijk om te begrijpen dat China dit doel nastreeft zonder directe confrontatie met de Verenigde Staten op te zoeken.

Wat kan Japan doen in deze geopolitieke situatie?

Dat is een moeilijke vraag, want eerlijk gezegd is geen enkele Japanse strategie ten opzichte van China tot nu toe bijzonder effectief gebleken. De oudere generatie Japanse politici en zakenleiders geloofde dat vriendelijkheid tegenover China wederzijds zou zijn: als wij China goed zouden behandelen, zou China daarop reageren. Deze aanpak is mislukt.

Wat probeert Japan nu te doen?

Enerzijds proberen we onze militaire alliantie met de Verenigde Staten te versterken. Premier Shigeru Ishiba heeft zojuist de Amerikaanse president Trump ontmoet. Ze zijn het eens geworden over verschillende maatregelen om de afschrikking te versterken. Aan de andere kant probeert de Japanse overheid de communicatiekanalen met China te herstellen. Deze waren ernstig beperkt tijdens de regeerperiode van Ishiba's voorganger, Fumio Kishida.

Wat vind jij daarvan?

Dit is een verstandige aanpak, maar deze kent grote binnenlandse uitdagingen vanwege het sterke anti-China-sentiment in de Japanse samenleving. Iedereen die probeert contact te leggen met China krijgt vaak kritiek van het publiek. Het is echter van cruciaal belang om een ​​zekere mate van dialoog te behouden. China is nog steeds onze buur, dus we hebben gereguleerde relaties nodig.

Werkt dat?

We zien dat China zich lijkt af te keren van de agressieve wolvenkrijgerdiplomatie en zich meer richt op een verzoenende aanpak, met name ten opzichte van Japan. China heeft een aantal symbolische gebaren gemaakt. Onlangs werd een bewakingsboei verwijderd bij de Senkaku-eilanden. Toch moeten we voorzichtig zijn met dit soort gebaren. Veel van de obstakels in de betrekkingen zijn door China gecreëerd. Nu probeert China hun verwijdering te presenteren als een vriendelijk gebaar.

Japan breidt zijn banden met andere landen in de regio uit, zoals Zuid-Korea en de Filipijnen. Komt dit door China?

Ja. In eerste instantie gebruikte China zijn grijze zone-tactieken vooral tegen ons. Nu provoceert het ook de Filipijnen en Taiwan. China heeft zijn strategie gewijzigd en als gevolg daarvan versterken wij de samenwerking met onze buren.

Hoe ziet u de toekomst?

Wij moeten een politiek evenwicht met China bereiken; dit is cruciaal voor de veiligheid en welvaart van Japan. Maar ik weet niet zeker of we echt met China kunnen samenwerken. China ziet de VS als een bedreiging. Het wil een eigen alliantie van staten vormen om de Verenigde Staten tegen te gaan. Ik ben bezorgd dat de diplomatieke bewegingsruimte van Japan in de toekomst kleiner zal worden. Wij moeten nauwer samenwerken met onze Europese partners om een ​​stabiele wereldorde te handhaven.